Bij het maken van een nieuwe afspraak voor een stembeurt krijg ik wel eens de opmerking: “Het komt in deze periode even niet goed uit; zullen we de afspraak over de vakantie heen tillen, we zullen toch niet zoveel spelen dan”, of “de piano kan nog wel even hoor; hij klinkt nog niet vals”.
Dergelijke opmerkingen zijn voor mij een teken dat de eigenaar mogelijk niet zo goed weet wat een redelijke stemfrequentie is en waarom je die moet respecteren.
Hieronder meer over dit onderwerp en ook wat achtergrondinformatie over waarom er überhaupt gestemd moet worden en hoe het komt dat een instrument ontstemd.
Stemfrequentie en waarom je die moet respecteren
De stemfrequentie is vooral afhankelijk van de schommelingen in de luchtvochtigheid en (in mindere mate) temperatuur in de ruimte waar het instrument staat. Want die bepalen voor het grootste deel hoe snel de stemming verloopt. Ook de kwaliteit of de ouderdom van de piano of vleugel spelen een rol.
Het stemmen door de pianostemmer moet zo gepland worden dat het instrument goed in balans blijft. De meeste particuliere instrumenten blijven mooi in balans door ze iedere 6 maanden te stemmen. Soms tref je instrumenten die een wat grotere interval aankunnen waarbij een jaarlijkse interval wel de uiterste grens is. Maar er zijn ook instrumenten die vaker dan 2x per jaar gestemd moeten worden voor een optimale toon. Vooral bij (grotere) vleugels kan dat spelen.
De stemmer brengt tijdens het stemmen correcties aan en verplaatst daarmee de stempen een beetje. Des te groter de correctie is die de pianostemmer tijdens een stembeurt moet uitvoeren, des groter is de kans dat de balans verdwijnt. Als je te lang wacht met de volgende stembeurt dan worden de benodigde correcties groot. De balans verdwijnt uit het instrument en daar wil je zoveel mogelijk van wegblijven!!
Want is een instrument eenmaal uit balans, dan kost het echt even extra moeite om deze weer in het gareel te krijgen. De stemmer zal de eerste stembeurt langer bezig zijn, en wat grotere correcties moeten doorvoeren, waardoor het instrument vervolgens ook weer sneller ontstemt. De daaropvolgende stembeurt zal daarom korter op de eerste gepland moeten worden. Uiteindelijk maak je dan als eigenaar vaak hogere kosten.
Als de klant het instrument als “vals” gaat ervaren, weet je als stemmer dat je eigenlijk te laat bent met de stembeurt. Laten we er dus samen voor zorgen dat we de vastgestelde stemfrequentie zo veel mogelijk proberen na te leven.
Waarom stemmen we een piano eigenlijk?
Ten eerste omdat een valse piano natuurlijk onaangenaam gaat klinken. Dan wordt vaak eerst een individuele toon die niet meer zuiver klinkt opgemerkt. Daarnaast kunnen octaven en andere intervallen zoals tertsen, kwarten en kwinten vreemd gaan klinken. Soms wordt dat ervaren als “scherp” of “wrang”.
Daarnaast is de fabrikant van de piano bij het ontwerpen van de lengte en dikte van de snaren uitgegaan van een hoeveelheid kracht die de snaren zouden moeten dragen. Hierbij is gedacht in percentages van de breekspanning van de snaren (in een instrument zitten soms wel 10 tot 15 verschillende diktematen aan snaren en de bassnaren zijn individueel op maat ontworpen). Bij bepaalde percentages wordt er dan een optimale klank bereikt. Maar dan moet wel de juiste spanning aan de snaren worden meegegeven: een spanning die hoort bij een toonhoogte van ca 440hz. Als de toonhoogte van de piano over de hele linie is gezakt haal je als eigenaar qua toon dus niet het maximale uit het instrument. Wist je trouwens dat op de snaren van een piano wel zo’n 18.000 kilo trekkracht staat. Bij een vleugel is dat zelfs rond de 20.000 kilo.
Waardoor onstemd een instrument?
Een piano of vleugel wordt geleidelijk vals, zelfs als je er niet op speelt. Boosdoeners zijn vooral wisselingen in luchtvochtigheid maar ook wel temperatuur. Ook onverwarmde ruimtes, hevige vorst waardoor we opeens veel gaan stoken, direct zonlicht, plaatsing instrument tegen buitenmuur of bij openslaande deuren, etc. zijn boosdoeners.
De zangbodem is het hart (én de ziel) van uw instrument en zorgt voor de klankverdeling door de ruimte. De zangbodem heeft een welving die door de snaren onder spanning wordt gehouden. Die spanning is gevoelig voor de schommelingen in klimatologische omstandigheden (zoals onze seizoenswisselingen). Hoe groter die schommelingen, hoe groter het – negatieve – effect op de stemming van de piano. De piano klinkt vals.
Ook een piano die al een tijd stilstaat (niet op gespeeld of gestemd) zal geleidelijk ontstemmen en lager van toon worden, en bij het verhuizen van een instrument speelt dit ook. Zowel bij de verhuizing zelf (het verplaatsen of kantelen), maar ook in het nieuwe huis zal het instrument zich aanpassen aan de nieuwe omstandigheden en extra ontstemmen.
