Het hebben van een mooie piano of vleugel brengt voor u verantwoordelijkheid met zich mee. “Noblesse oblige” is het motto. Daarover heb ik al uitgebreid geschreven in mijn blog “Tips voor het onderhoud van uw instrument”. Daarnaast is het frequent bespelen van het instrument ook een succesfactor voor het behoud van uw instrument. En dát realiseert niet iedereen zich. Hoe zit dat?

De draaipunten in een piano- of vleugelmechaniek

Van het moment dat een toets wordt ingedrukt totdat de hamerkop de snaar raakt en een toon produceert worden verschillende hefbomen geactiveerd die allemaal draaipunten hebben waarover zij roteren. De pijlen in de afbeeldingen geven de draaipunten weer.

De houten toetsen hebben met laken (geweven vilt) beklede openingen die kantelen om een metalen stift, de balansstift.

De overige draaipunten zijn een soort lagers. Het zijn hele fijne in hout geboorde gaatjes die zijn bekleed met laken waarin metalen asjes draaien.

Frictie

Ieder draaipunt moet met een bepaalde mate van soepelheid draaien. We noemen dat “frictie”. Voor ieder draaipunt is exact voorgeschreven wat de frictie moet zijn. Dat wordt hoofdzakelijk uitgedrukt in grammen weerstand die het draaipunt moet hebben, bijvoorbeeld 3–5 gram of 5-7 gram.

Gevaren

De frictie mag niet te laag of te hoog zijn. Als de frictie te laag is, dan voelt het alsof de toetsen en de hamers met je aan de haal gaan. Je hebt geen controle over de te maken toon en er treden allerhande bijgeluiden op.

Als de frictie te hoog is dan wordt het spelen zwaarder, immers naast de reguliere krachten die overwonnen moeten worden komt daar de extra weerstand van de te hoge frictie nog eens bij. Wordt de frictie echt te hoog dan kan het geheel echt gaan haperen en kan soms zelfs helemaal geen toon meer worden gemaakt, bijvoorbeeld omdat hamers blijven hangen.

De belangrijkste oorzaken van te hoge frictie zijn het structureel te weinig spelen of een te hoge luchtvochtigheid (of een combinatie van beiden). Door regelmatig te spelen blijven alle draaipunten soepel en krijgen vuil of stof geen kans om zich te zetten in de draaipunten. Bij te hoge luchtvochtigheid kan het hout gaan uitzetten waardoor het metalen asje strakker omsloten wordt in het lager.

Reparatie

Vaak kunnen de asjes weer wat soepeler gaan lopen door er met een injectienaald een glijmiddel in te spuiten. De nadelen hiervan zijn dan dat er geen controle meer is op de voorgeschreven frictie. Het kan allemaal te los gaan lopen. Daarnaast is deze oplossing er een van tijdelijke aard. Na een jaar of wat steken de problemen alsnog weer de kop op.

De structurele oplossing is om de asjes in de lagers te vervangen. Dit is echt monnikenwerk, tijdrovend en dus kostbaar.

Conclusie

Door regelmatig te spelen en de luchtvochtigheid binnen redelijke marges te houden worden de draaipunten mooi lopend gehouden.